Cartograaf Jacob van Deventer krijgt rond 1550 van Karel de vijfde de opdracht alle Gelderse steden in kaart te brengen en hierop met name kerken en kloosters aan te geven. Zo wordt ook van de tegenover Wamel aan de Waal gelegen stad Tiel een kaart gemaakt. Deze kaart is bewaard gebleven en een afdruk ervan bevindt zich onder andere in het Tielse streekmuseum. Voor de geschiedenis van Wamel is van belang dat op deze kaart ook Wamel is afgebeeld. Overigens is dit voorzover bekend de oudste plattegrond van Wamel.
Duidelijk herkenbaar zijn de huidige Hervormde Kerk, toen nog met middenschip en zware toren, de twee voormalige kloosters Clarekamp en Mariënhof en de voormalige molen aan de Molendijk. De drie kastelen die Wamel eens gekend moet hebben, te weten: de Lakenburg, de Sterkenburg en Pollenstein, zijn op deze kaart niet aangegeven. Waarschijnlijk vindt dit zijn oorzaak in het feit dat van Deventer is gevraagd met name kloosters en kerken in beeld te brengen.
De Dorpsstraat heeft op deze kaart evenals dat nu nog het geval is aan beide zijden een aaneengesloten bebouwing. Overigens fungeerde de Dorpsstraat destijds nog als Waalbandijk. Pas in 1868 werd deze functie door de toen aangelegde ‘Groene Dijk’ overgenomen. Opvallend is dat de bebouwing zich destijds verder naar het westen uitstrekte dan de thans nog bestaande oudere bebouwing, die even ten westen van de Hervormde Kerk ophoudt. Elders in dit boek vindt U meer informatie over deze bijzonderheid.
Een overzichtsfoto van de kaart van Van Deventer.
Op de kaart zijn voorts duidelijk herkenbaar aangegeven de huidige Stationsstraat, de Wilhelminastraat, de Lakenstraat, de Hogeweg en de Oude Waalsteeg.
Van de op deze kaart voorkomende gebouwen heeft alleen de Hervormde kerk de tand des tijds doorstaan. Van de voormalige kloosters resten, naast enkele straatnamen zoals de Kloosterstraat en de Clarissenstraat en de verwijzingen in diverse perceelsnamen, alleen nog wat fundamenten. Het wegenpatroon daarentegen is onveranderd gebleven. Alleen de Oude Waalsteeg heeft haar eerder zo belangrijke verkeersfunctie verloren.
De Waalsteeg, die vanaf de dijk naar de zomerkade loopt. Bij de populieren op de achtergrond rechts, komt de Oude Waalsteeg op de Waalsteeg uit. Op de vorige foto was goed te zien, dat dit stuk rond 1550 nog niet bestond.
Van de overgebleven stenen getuigen van het vroegere Wamel volgt hierna een met name op de bouwgeschiedenis ervan toegesneden beschrijving. Gestart wordt echter met een beschrijving van -naar men aanneemt- de oudste getuige te weten de Oude Waalsteeg.
Het straatje dat in Wamel bekend staat als de Oude Waalsteeg -Aouw Waolsteegh zoals Wamelnaren zeggen- loopt vanaf de Hervormde Kerk langs het voormalige parochiehuis, waarna het achter de Groene Dijk met een scherpe bocht naar links gaat om vervolgens na ca. 500 meter weer naar rechts of te buigen naar de Waal. Dat dit straatje op de kaart van Van Deventer is aangegeven is logisch als men zich realiseert dat we hier te maken hebben met de voormalige veerweg tussen Wamel en Tiel. Tot in de 19de eeuw lagen het veer, de veerweg en het veerhuis ongeveer 500 meter oostelijker dan waar ze zich momenteel bevinden. Het veer vormde een belangrijke schakel tussen het Land van Maas en Waal en de stad Tiel. Ongetwijfeld heeft dit veer een belangrijke impuls gegeven aan de groei van Wamel, dat eertijds het grootste dorp in het Land van Maas en Waal was. Het bijzondere van de Oude Waalsteeg is dat dit straatje vermoedelijk het trace van de vroegere Koningsweg, de aloude verbindingsweg tussen Tiel en Nijmegen volgt.
Vrij algemeen wordt aangenomen dat deze Koningsweg is aangelegd op last van een Karolingische vorst en dat daarbij gebruik is gemaakt van een oud wegtrace uit de Romeinse tijd. Ook nu nog kent Wamel evenals veel andere Maas en Waalse dorpen die aan de Waal zijn gelegen een Koningsstraat. Deze theorie is echter nog nimmer door wetenschappelijk onderzoek bevestigd. Wel zijn er in de gemeente Druten, in de omgeving van de aldaar gelegen Koningsstraat, veel Romeinse scherven gevonden. Een bewijs echter dat Wamel aan deze Romeinse weg lag is tot op heden nog niet geleverd.
De Koningsstraat voor de oorlog.
In 1966 heeft men daartoe wel de mogelijkheid gehad. In dat jaar werd in de Wamelse uiterwaarden een sleuf gegraven voor de aanleg van een gasleiding. Daarbij werd ook gegraven in de Oude Waalsteeg. Onder een kleilaag van ongeveer 70 centimeter bleek nog een oud wegprofiel te zitten. Hieruit zou inderdaad kunnen worden afgeleid, dat de Koningsweg enkele eeuwen door hoge waterstanden niet werd gebruikt en later weer is aangelegd op de nog zichtbare resten van het oude Romeinse trace. Tijd en gelegenheid ontbraken destijds om inderdaad aan te tonen dat de Oude Waalsteeg is gelegen op het trace van een Romeinse weg. Hopelijk kan nader onderzoek hierover meer duidelijkheid verschaffen.
Het feit dat Reinald III, hertog van Gelder in 1390 reeds verordende een tol te heffen op ‘die veerstade’ van Tiel bewijst in ieder geval dat hier reeds lang geleden een verbinding tussen het Land van Maas en Waal en Tiel moet hebben bestaan. Volgens dit bevel van de Gelderse hertog moest van elk paard dat ‘comescap trees off dreghet’ (dat koopwaren trekt of draagt) een Keulse witte penning oftewel een ‘witpenninck’ (het twinstigste deel van een zware gulden) worden afgedragen, even zoveel van een `comans osse’ , terwijl een ander rund tegen het halve tarief mocht passeren.
Ongetwijfeld zult U na lezing van het voorafgaande dit af en toe wat modderige straatje met geheel andere ogen gaan bekijken en denken aan al die mensen die misschien wel twintig eeuwen lang van deze weg gebruik hebben gemaakt om Tiel te bereiken.